دروستبوون و پێشکەوتن

مەزهەبی مالیکی دامەزرا لەسەر دەستی مالیکی کوڕی ئەنەس، لە سەرەتاکانی سەدەی دووی کۆچیی، و پێش کەوت لەسەر دەستی فێرخوازەکانی لە دوای خۆی.

شان و شکۆی بەرز بوویەوە، و بنکەی مەزهەبی مالیکی فراوان بوو لە حیجاز و مەدینە و زۆر بەخێرایی بڵاوبوویەوە لە باکووری ئەفریقا. لە ساڵی ٢٣٧ک قازی میسر هاوەڵەکانیشافعی و ئەبووحەنیفەی کردە دەرەوە لە مزگەوت، و تەنها هاوەڵەکانی مالیک مانەوە، و قازی حارس کوڕی سکیین ڕۆلێکی بەرچاوی هەبوو لە بڵاوبوونەوەی مەزهەبی مالیکی لە میسر.

دەوڵەتی موڕابیتەکان لە مەغریب لەسەر مەزهەبی مالیکی ئەڕۆیشتن، و کتێبیان لەسەر ڕاکانی بڵاو ئەکردەوە، مەزهەبەکە فراوان بوو و بنکەی داکووتا، ئیبن حەزم وتوویەتی؛ (دوو مەزهەب بە دەسەڵات و سەرکردایەنی بڵاوبوونەوە لە سەرەتای دەست پێکردنیاندا، ئەوانیش مەزهەبی حەنەفی بوو لە ڕۆژهەڵات و مەزهەبی مالیکی بوو لە ئەندەلوس).

بنەماکانی مەزهەبی مالیکی

ئیمام مالیک بە ئاڕاستەی زاناکانی مەدینەدا ڕۆیشت لە دانانی ئەو بنمایانەی ئیجتیهادی لەسەر بنیاتنا، و پاشان کردنی بە بنەما بۆ مەزهەبەکەی، و ئەو بەڵگانەی زاناکانی مەدینە پشتیان پێ ئەبەست هەر ئەو بەڵگانە بوون کە سوننە پشتیان ئەبەستێت، ئەوانیش؛ قورئان و سوننەت و ئیجماع و قیاس بوون، بەڵام لەوانی تر جیاوازبوون لە پشت بەستنیان بە فەرموودە و مەرجەکانی قبوڵکردنی و ئیشکردن پێی، پاشان ئەڕۆیشتن بەرەو قیاس، و مەزهەبی مالیکی جیادەکرێتەوە بەوەی پشتی بە ئیشەکانی خەڵکی مەدینە ئەبەست؛

• بنەما گواستراوەکان (الأصول النقلیة)؛ ئەمەش قورئان و سوننەت و کۆبوونی زانایان ئەگرێتەوە.
• بنەما عەقڵانیەکان (الأصول العقلیة)؛ ئەمەش ئیجتیهادکردن ئەگرێتەوە.
• تێروانینی مەبەستدار بۆ مەزهەبی مالیکی

ئیمام مالیک لە پایانکردنی فیقهدا پەیڕەوێکی هەبوو نەینووسیوەتەوە وەک ئەوەی هەندێک لە پەیڕەوەکانی نووسیوەتەوە لە گێڕانەوەدا، لە ئیجتیهاد و پایانکردنەکانیدا گەڕاوەتەوە بۆ سوننەت و ووتەی هاوەڵەکان و شوێنکەوتووان و ڕا و ئیجتیهاد و پاشان ئیشی خەڵکی مەدینە.

زاناکانی مەزهەبی مالیکی وەک زاناکانی مەزهەبی حەنەفی چوونەتە لقەکانەوە و ئەوەی بۆ ئوسوڵ بووە لێیان دەرهێناوە و ئەو ئوسوڵانەیان نوسیووەتەوە وەک بنەماکانی مەزهەبی مالیکی.

و وردترین ئامار بۆ بنەماکانی مەزهەبی مالیکی ئەوەیە کە قرافی لە کتێبەکەیدا ئاماژەی پێداوە، ئەوانیش ئەمانە؛ قورئان و سوننەت و ئیجماع (کۆبوون)ی خەڵکی مەدینە و قیاس و ووتەی هاوەڵەکان و عادات و تەقالید و ئیشەکانی خەلکی مەدینە.

دیارترین کەسایەتییەکان

• مالیکی کوڕی ئەنەس
• عەبدول ڕەحمان کوڕی قاسم
• عەبدوڵڵا کوڕی وەهب
• ئەشهەب کوڕی عەبدول عەزیز کوڕی داوود میسری
• عەبدوڵڵا کوڕی عەبدول حەکەم میسری
• ئەسەد کوڕی فورات
• قازی عەیاز
• ئەبووبەکر کوڕی عەرەبی
• ئەبووەلید باجی
• عەبدول مەلیک کوڕی عەبدول عەزیز ماجشون